Eindhoven Internationaal - Wat doen we?
Israel en Palestina in Eindhoven
Hoe geopolitiek het stadhuis binnendringt
Steun voor protesten in Iran
Verbreken stedenband Nanjing
Geopolitiek in de Eindhovense gemeenteraad
Om de laatste vraag direct te beantwoorden: Ja! Dat moeten we zeker. Als raadslid ben je voortdurend bezig met wat voor de stad Eindhoven belangrijk is en wat invloed heeft op onze inwoners. Dat kan gaan over heel lokale problemen maar dus ook het internationale. Omdat we niet gewend zijn aan het internationale betekent dat niet dat we ons daardoor moeten laten beperken. Zeker niet als het direct invloed heeft op onze inwoners.
En dat laatste wordt steeds duidelijker. Burgemeester Jeroen Dijsselbloem zei het al mooi gisteren in Buitenhof: "Het is een ‘fact of life’ dat we met Brainport nu eenmaal op die spanningsas tussen Amerika en China zitten."
Dat betekent dat je ook als stad over dit soort onderwerpen uitspraken moet doen. Zo zei Dijsselbloem in zijn rol als burgemeester van Eindhoven dat het exporteren van kritische technologie naar China onverstandig is. Het is niet alleen een standpunt om volmondig mee eens te zijn, maar het symboliseert ook mooi de geopolitieke invloed op onze lokale politiek en de noodzaak om ons daaroveruit te spreken. Zeker als we in acht nemen dat Den Haag minder uitgesproken is dan Dijsselbloem gisteren.
Dat is ook nodig. Het gaat namelijk om onze economische veiligheid, de zekerheid dat we onze economie, welvaart en samenleving kunnen inrichten zonder invloeden van buitenaf. In een wereldeconomie waar China aan de touwtjes trekt is dat minder waarschijnlijk. Maar dat betekent ook dat er soms harde maatregelen nodig zijn om onze kritische industrie te beschermen en te verstevigen.
Kortom, lokaal mengt zich steeds meer met internationaal. We moeten ons daarover niet bang laten maken. Mooie organisaties als BrabantKennis hameren er al een tijd op om onszelf als Raadsleden ook goed op de hoogte te houden over internationale onderwerpen. En als ook Den Haag het belangrijk vindt dat we als raadsleden goed geïnformeerde standpunten innemen, dan is het ook aan Den Haag om ons goed te informeren. Zeker als het om onze inwoners gaat!
De discussie over de rol van geopolitiek in een gemeenteraad laaide op nadat Eindhoven vorige week de vriendschapsband met de Chinese stad Nanjing verbrak. Een band die niet te verenigen is met de waarden waar Eindhoven voor staat.
De mix lokaal en Internationaal blijft voor velen lastig. Hebben we alle belangen wel goed afgewogen? Hadden we de relatie anders kunnen insteken? Is het überhaupt iets dat we op raadsniveau moeten bespreken?
Er gloort hoop aan de Europese horizon
Twee dagen geleden kon ik mijn teleurstelling over het eerste Europese sanctiepakket niet onder stoelen of banken steken. Nu is alles anders. Het tweede sanctiepakket is ambitieus, zwaar, en biedt Oekraïne de steun die op korte termijn nodig is. Bovendien lijkt Europees leiderschap toch mogelijk.
Afgelopen dagen ging de discussie in Europa vooral over het uitsluiten van Russische banken van SWIFT. Ook wel de nucleaire optie onder de economische sancties genoemd, SWIFT is een internationaal communicatiesysteem tussen banken die geautomatiseerd informatie over betalingen uitwisselt. Afgesloten worden van SWIFT maakt internationale betalingen niet onmogelijk maar wel moeilijker en vooral duurder. Dit is een belangrijke maatregel met directe gevolgen voor de Russische economie.
In het eerste pakket was deze maatregel niet opgenomen. Landen als Duitsland en Italië waren tegen om zo hun eigen economie te beschermen. Ze waren bang dat Rusland de gaskraan zou dichtdraaien en dat Russische banken hun schulden niet meer zouden betalen. Ook de rest van het sanctiepakket was niet bepaald ambitieus. Dit zorgde voor grote teleurstelling en twijfel over Europees leiderschap in tijden van nood. Oekraïne voelde zich terecht in de steek gelaten. Allerlei nationale economische belangen staan kennelijk boven gedeelde waarden die direct bedreigd worden.
De verontwaardiging was groot. En wat bleek, na grote publieke druk kan het toch. In het gisteravond bekend gemaakte sanctiepakket zat SWIFT wel. Maar waar critici nog opportunisme zouden kunnen vermoeden, lijkt er toch echt een heuse kentering te hebben plaatsgevonden in het Europese denken. Zo is naast SWIFT een nog veel belangrijkere maatregel te zijn genomen; het aanpakken van de Russische centrale bank. Dit is mogelijk de echte nucleaire optie onder de economische sancties.
De Europese commissie maakt het met deze maatregel namelijk onmogelijk voor de Russische centrale bank om haar buitenlandse reserves aan te spreken en zo de gevolgen van de sancties te ontlopen. Rusland had sinds 2014 zorgvuldig haar reserves in buitenlandse valuta opgebouwd, puur voor een situatie als deze. Dat blijkt toch niet te lukken. Enerzijds zorgt het aanpakken van de centrale bank ervoor dat het moeilijker wordt voor Rusland om de gaskraan dicht te draaien, waarmee de dollarstroom vrijwel volledig mee zou worden afgesloten. Anderzijds is de verwachting dat de Russische roebel een vrije val gaat maken met desastreuze gevolgen voor Russische banken en de economie.
De boodschap is duidelijk: Europa staat achter Oekraïne en onze economische belangen mogen niet onze waarden ondermijnen. Iets waar afgelopen dagen nogal terechte twijfel over was, zeker in relatie tot Rusland. Opeens blijkt economisch alles mogelijk. Inmiddels worden Russische vliegtuigen geweerd uit het hele Europese luchtruim. Worden de Europese bezittingen van Poetin, de minister van buitenlandse zaken Lavrov, en andere Russische elite bevroren. En Duitsland maakte bekend twee LNG terminals te bouwen, waardoor de afhankelijkheid van Rusland gas kan worden afgebouwd. Daarmee lijkt Nord Stream 2, dat voorheen alleen bevroren was, zo goed als dood en begraven.
In twee dagen tijd laat Europa zien wat mogelijk is als er daadwerkelijk wordt samengewerkt. Een belangrijk deel van onze kracht is economisch, en dat durven we nu als wapen in te zetten. Te lang is er veel te weinig aandacht geweest voor het inzetten van economische instrumenten ten behoeve van een consistent en ambitieus Europees buitenlands beleid. Het leiderschap wat daarvoor nodig was ontbrak. Dat is er nu wel.
Dat neemt niet weg dat er nog veel werk aan de winkel is. Er is geen garantie dat sancties in de toekomst sneller tot stand komen en het conflict in Oekraïne kan nog lang duren. Daarnaast staat energietransitie symbool voor onze economische veiligheid, ook los van de Russische afhankelijkheid. En of Europa zich zo ook tegen China durft te weren als het nodig is, dat is nog maar zeer de vraag. Maar hoe het ook zij, Europa ziet nu wat er mogelijk is als het samenwerkt, leiderschap toont, en vooral waarden boven nationale economische belangen stelt. Dat is iets om enthousiast over te zijn.
Sancties tonen failliet Europees leiderschap
Oekraïense beleidsmakers in gesprek met Europese politici stelden telkens één vraag: wanneer gaat Europa Rusland afsnijden van SWIFT? Ook wel de nucleaire optie genoemd, SWIFT is een internationaal communicatiesysteem tussen banken die geautomatiseerd informatie over betalingen uitwisselt. Afgesloten worden van SWIFT maakt internationale betalingen niet onmogelijk maar wel moeilijker en vooral duurder. Het afsluiten van SWIFT is een zware sanctie met direct gevolgen voor de Russische economie.
In het midden van de nacht lastte de Europese Raad een ingelaste persconferentie in. Het onderwerp: sancties tegen Rusland. Zou het dan toch gebeuren? Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, en Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, zetten het Europees sanctiesysteem uiteen. De Franse president Emmanuel Macron gaf als voorzitter van de EU verdere uitleg. Geen SWIFT.
Teleurstellend, maar niet verrassend. Al langer was bekend dat sommige Europese landen dwars liggen. Duitsland vreest dat gasbetalingen plat komen te liggen en dat het land afgesloten wordt van Russisch gas. Italië heeft grote schulden uitstaan bij Russische banken en is bang dat die niet meer aan hun betaalverplichtingen zullen voldoen.
Maar ook zonder SWIFT zijn er voldoende pijnlijke maatregelen te nemen. De Europese sancties zijn gebouwd op 5 pilaren. Twee steken eruit; de financiële sancties en de exportcontroles. Zwaar aangezet door de Europese leiders maar bij nadere beschouwing maken ze weinig indruk. Een groot deel van de Russische banken wordt bijvoorbeeld afgesloten van de Europese kapitaalmarkten waardoor ze hier geen geld kunnen lenen. Probleem is dat Rusland zich al sinds 2014 hierop voorbereidt, op korte termijn geen grote nood is aan leningen, en deze sanctie goed kan weerstaan.
De andere belangrijke pilaar betreft exportcontroles. Rusland krijgt te maken met gelimiteerde restricties op Europese export van cruciale technologie. In samenwerking met partnerlanden als Amerika en Japan kan dat een zware maatregel zijn. Maar de crux zit hem in het woord gelimiteerde. Er kan van alles onder vallen, en ook weer niet. Zo vallen de sancties ook wel goed samen te vatten. Op de lange termijn kunnen ze veel schade aanrichten aan de Russische economie, in potentie. Maar daar heeft Oekraïne op korte termijn heel weinig aan. Zelfs een sanctie tegen Poetin persoonlijk werd niet genomen.
Von der Leyen begon haar verklaring bemoedigend dat Europa er juist nu moet staan. Dat gebeurde niet. Tijdens de persconferentie bleek niet alleen dat Europees leiderschap ver weg is maar ook dat Oekraïne er feitelijk alleen voor staat. Een land dat al jaren bezig is met een mars naar het Westen, die wens nu (weer) met wapens moet verdedigen, maar niet de Europese steun krijgt die het zo hard nodig heeft. Ik weet niet of er iets is dat het failliet van Europees leiderschap beter onderstreept.
Na de aankondiging van de sanctiemaatregelen begonnen Macron en Michel over het onder controle krijgen van gasprijzen voor Europa. Eveneens beloofden ze Oekraïne financiële en economische hulp. Ik vermoed dat de Oekraïense president, ondergedoken in een bunker voor Russische moordaanslagen en bommen, zich bij deze woorden meermaals heeft afgevraagd of aansluiting zoeken bij Europa het eigenlijk allemaal wel waard is.